Toekomst van de huishoudelijke hulp

Onderwerp

Toekomst van de huishoudelijke hulp

Programma

12. Welzijn en zorg

Forum

Oordeelsvormend

Portefeuillehouder

P Withagen

Inlichtingen bij

A. Noordam KC/PBI
7695 a.noordam@zutphen.nl

Soort bevoegdheid

Kaderstellend

Beleidsvrijheid

Ruim

Programmabegrotingswijziging

Nee

Het college van burgemeester & wethouders stelt voor :

A. De volgende uitgangspunten te hanteren:

- huishoudelijke hulp blijft beschikbaar voor wie dit nodig heeft en het zelf niet kan betalen én regelen. De mogelijkheden die iemand heeft om zelf in oplossingen te voorzien, moeten benut worden;

- we streven naar zoveel mogelijk behoud van werkgelegenheid tegen gangbare arbeidsvoorwaarden;

- de signaleringsfunctie door de hulpen moet (beter) benut worden via een functionele verbinding met de Sociale Wijkteams en wijkverpleegkundigen;

- het budget van het Rijk voor huishoudelijke hulp is het financieel kader waarbinnen uitgevoerd wordt;

- een algemene voorziening voor huishoudelijke hulp te creëren van waaruit alle huishoudelijke hulp verstrekt wordt, ook waar deze betaald wordt door de gemeente.

B. Een keuze te maken uit de punten 1of 2 en 3 of 4 en 5 of 6 en 7 of 8 en 9 of 10 of 11 en daarmee kaders te stellen voor de vormgeving van huishoudelijke hulp

1. we doen een beroep op de mogelijkheden die de cliënt heeft om zelf in oplossingen te voorzien (ongeacht de leeftijd). Of:

2. voor oudere inwoners wordt huishoudelijke hulp verstrekt ongeacht iemands mogelijkheden om zelf (gedeeltelijk) in oplossingen te voorzien;

3. een vast team met huishoudelijke hulp per wijk, functioneel verbonden met het Sociale Wijkteam en wijkverpleegkundigen. Of:

4. individuele keuzevrijheid voor de cliënt om te bepalen wie er komt helpen;

5. toekennen van huishoudelijke hulp op basis van een gesprek met een toegangsmedewerker en bekrachtigd met een beschikking van Het Plein. Of:

6. toekennen op basis van een dialoog tussen aanbieder en cliënt;

7. de aanbieder ontvangt een vast bedrag per klant per periode (bv maand of jaar) op basis van het resultaat (een schoon en leefbaar huis). Of:

8. de aanbieder ontvangt een lumpsum bedrag op basis nader vast te stellen parameters;

9. we voeren de veranderingen in één keer rigoureus door. Of:

10. veranderingen worden in een drietal jaren geleidelijk doorgevoerd. Of:

11. we starten met een pilot en voeren op basis van ervaringen de veranderingen door per 1 maart 2017;

C. het te verwachten tekort van ruim € 500.000 in 2016 te dekken uit de reserve Wmo en dit te verwerken in de primitieve begroting

Inhoud

Inleiding/aanleiding

Het college heeft u toegezegd te komen met een nadere uitwerking van de vraag, op welke wijze de huishoudelijke hulp toekomstbestendig kan worden uitgevoerd. Daarbij is de algemene opvatting dat huishoudelijke hulp beschikbaar moet blijven en de werkgelegenheid zoveel mogelijk moet worden behouden.

De aanleiding voor verandering is aanwezig in de sterk afnemende inkomsten vanuit het Rijk (-40%), maar ook vanwege de niet optimale positionering en benutting van de mogelijkheden van de huishoudelijke hulpen in de totale hulp- en dienstverlening in de wijk.

In het afgelopen half jaar hebben verschillende gesprekken plaatsgevonden met cliëntvertegenwoordigers, cliënten en mantelzorgers, thuiszorgorganisaties, indicatiestellers en beleidsmakers. De opbrengst van die gesprekken vormen de basis voor dit advies.

Wij hebben u toegezegd dat we u keuzemogelijkheden zouden voorleggen om huishoudelijke hulp toekomstbestendig vorm te geven. Dat doen we niet in de vorm van verschillende varianten, maar door u de vijf belangrijkste vraagstukken voor te leggen en daarbij een keuze voor te stellen. In discussie over de uiteindelijke huishoudelijke hulp bleek het belangrijk om de vraagstukken zoals verwoord in dit advies eerst te bespreken, alvorens over te gaan tot het vormgeven van veranderingen. Wij gaan er vanuit dat de gemaakte keuzen ons leiden naar een gewijzigde vorm van huishoudelijke hulp, wat betreft de toekenning, uitvoering en financiering.

Samenvattend stellen wij u voor met ons het gesprek aan te gaan over onze voorkeursrichting:

1. We doen een beroep op de mogelijkheden die de cliënt heeft om zelf in oplossingen te voorzien (ongeacht de leeftijd);
2. Een vast team met huishoudelijke hulpen per wijk, functioneel verbonden met het 
   Sociale Wijkteam en wijkverpleegkundigen;
3. Toekennen van huishoudelijke hulp op basis van een dialoog tussen aanbieder en cliënt;
4. De aanbieder ontvangt een lumpsum bedrag op basis nader vast te stellen parameters;
5. We starten met een pilot en voeren op basis van ervaringen de veranderingen door per 1 maart 2017.

Beoogd effect

Huishoudelijke hulp blijft via de gemeente beschikbaar voor wie dit nodig heeft en wordt beter ingebed in de totale hulp- en dienstverlening in de wijk;

Argumenten

1. Deze uitgangspunten vormen de basis bij de afwegingen en verdere uitwerking

Naar aanleiding van een bijeenkomst met professionals en cliëntvertegenwoordigers zijn de volgende uitgangspunten geformuleerd om als basis te dienen voor discussie, afwegingen en verdere uitwerking:

1. Huishoudelijke hulp blijft beschikbaar voor wie dit nodig heeft en het zelf niet kan betalen én regelen. Huishoudelijke Hulp is een belangrijk instrument om onze inwoners zo lang mogelijk zelfstandig thuis te laten wonen. In die zin gaan wij niet mee in de beweging om huishoudelijke hulp op te heffen. Wel vinden we het belangrijk dat de mogelijkheden die iemand heeft om zelf in oplossingen te voorzien, benut moeten worden.
2. De werkgelegenheid moet zoveel mogelijk behouden blijven, met oog voor de arbeidsvoorwaarden. Veranderingen in de huishoudelijke hulp kan gevolgen hebben voor de werkgelegenheid en zelfs ook voor de arbeidsvoorwaarden van de hulpen. Daarom streven we naar zoveel mogelijk behoud van werkgelegenheid tegen gangbare arbeidsvoorwaarden.
3. De signaleringsfunctie door de hulpen moet (beter) benut worden. De hulpen komen bij de kwetsbaarste inwoners in huis en kunnen waarnemen wanneer extra of andere hulp- en dienstverlening nodig is. De verbinding tussen de hulpen met andere hulp- en dienstverlening kan sterk verbeterd worden, zodat er ook gebruik van gemaakt wordt. Bijvoorbeeld een verbinding met de Sociale Wijkteams en wijkverpleegkundigen.
4. Het budget van het Rijk voor huishoudelijke hulp is het richtinggevend financieel kader waarbinnen uitgevoerd wordt. Door dit bedrag beschikbaar te stellen doen we recht aan het belang dat wij toekennen aan huishoudelijke hulp. Tegelijkertijd beschouwen we de inkomsten van Het Rijk ook als kader vanwege de vele doelstellingen die in het sociaal domein ook gerealiseerd moeten worden. Er is namelijk nog veel onzekerheid over de financiële effecten van de toegenomen taken en de komende ontwikkelingen daarin.
5. Een algemene voorziening voor huishoudelijke hulp draagt bij aan het verminderen van de uitgifte van maatwerkvoorzieningen voor huishoudelijke hulp. Onze inwoners en professionals zijn zo gewend dat huishoudelijke hulp via de gemeente verstrekt wordt, dat vergeten wordt dat huishoudelijke hulp ook zonder een indicatie verkrijgbaar is. Daarbij komt dat wanneer huishoudelijke hulp op een eenvoudiger manier verstrekt kan worden, de uitvoeringslast verkleind wordt. Een herkenbare algemene voorziening voor huishoudelijke hulp draagt aan deze doelstellingen bij.

2. Naast uitgangspunten zijn ook vraagstukken benoemd

Vraagstuk 1 (wel of niet Kantelen)

Het is al bijna heel gewoon om tegenwoordig uit te gaan van wederkerigheid bij het leveren van ondersteuning. Deze wederkerigheid vindt u daarom ook in onze beleidsstukken terug. Tegelijkertijd weten we dat de huishoudelijke hulp voornamelijk voor oudere inwoners wordt ingezet.

Hierover hebben wij de volgende keuzen geformuleerd:

1. Is het vanzelfsprekend om ook in de huishoudelijke hulp de principes van De Kanteling te hanteren en een beroep te doen op de aanvrager in termen als “probeer binnen het eigen netwerk oplossingen te realiseren” en “u vraagt, wij ook”?

2. Of is dat niet toe te passen voor deze groep kwetsbare ouderen die dit niet gewend zijn, en blijven we hen met huishoudelijke hulp bedienen zoals ze dat gewend zijn, omdat het nu eenmaal lichte hulp is die langer zelfstandig wonen mogelijk maakt voor veel ouderen?

In gesprek met professionals en cliëntvertegenwoordigers werd vrijwel unaniem de voorkeur aan keuze 1 gegeven, omdat dit veel meer uitgaat van iemands mogelijkheden dan van iemands beperkingen. Ook het college heeft een voorkeur voor deze keuze. Daarbij tekenen we aan dat er geen sprake is van een dogma. Indien iemand mogelijkheden heeft om zijn eigen oplossingen te voorzien, vinden wij dat daar van gebruik gemaakt moet worden. Maar in situaties waar die mogelijkheden ontbreken is het vanzelfsprekend dat wij huishoudelijke hulp leveren.

Vraagstuk 2 (versterking van het effect)

Hoe kunnen we de preventieve en signalerende werking van huishoudelijke hulp versterken? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat huishoudelijke hulp meer onderdeel wordt van het brede palet aan zorg- en hulpverlening? En hoe verhoudt zich dat tot de autonomie van de aanvrager van huishoudelijke hulp?

Hierover hebben we de volgende keuzen geformuleerd:

1. Moeten we de dienstverlening Huishoudelijke Hulp verbinden met professionele[1] en informele dienstverleners[2] in een wijk door middel van vaste teams van huishoudelijke hulpen die de (netwerken in de) wijk goed kennen en daar functioneel mee verbonden zijn?
2. Of stellen we de persoonlijke en keuzevrijheid van de cliënt voor een specifieke hulpverlener centraal en benutten we zo de vertrouwensrelatie tussen cliënt en die zelfgekozen hulpverlener optimaal bij de signalering van problemen en verwijzing naar andere formele en informele hulp?

In gesprek met professionals en cliëntvertegenwoordigers werd vrijwel unaniem de voorkeur aan keuze 1 gegeven. Zij hebben de opvatting dat de preventieve functie die huishoudelijke hulpen kunnen vervullen, versterkt moet worden. Het wijkgericht werken (organiseren) in vaste wijkteams van huishoudelijke hulpen is daarbij een goed hulpmiddel. Daarbij vindt men ook dat het aantal aanbieders sterk beperkt moet worden.

Ook het college heeft een voorkeur voor deze keuze. Wij zien per wijk één team van huishoudelijke hulpen die functioneel verbonden is aan sociale wijkteams en wijkverpleegkundigen. Bekendheid met elkaar vergroot de onderlinge communicatie.

Vraagstuk 3 (wel of niet indiceren)

Indiceren gaat over het vaststellen wat iemand nodig heeft, om de toedeling van middelen, over efficiënt gebruik en om het voorkomen van misbruik van voorzieningen. Slagen we daar voor de huishoudelijke hulp in? Biedt het huidige systeem voldoende mogelijkheden om verder te ontwikkelen? Of moeten we andere wegen bewandelen bij het vaststellen van wat (echt) nodig is? Duidelijk is wel dat de huidige werkwijze, waarin een indicatieonderzoek leidt tot een beschikking en het beschikbaar stellen van een bedrag per uur, sterk gericht is op beheersing en controle en waar iemand recht op heeft, niet wat iemand op een bepaald moment nodig heeft.

Hierover hebben we deze keuzen geformuleerd:

1. Moeten we huishoudelijke hulp blijven toekennen als individueel maatwerk op basis van een gesprek met een toegangsmedewerker en bekrachtigd met een beschikking van Het Plein?
2. Of bepalen de huishoudelijke hulp en de hulpvrager (en de mantelzorger) zelf in dialoog welke basishulp nodig is om in een schoon huis te functioneren?

In gesprek met professionals en cliëntvertegenwoordigers werd vrijwel unaniem de voorkeur aan keuze 2 gegeven. Gezien de veranderopgave die er ligt, wordt het systeem van toekenning van vaste uren als te rigide ervaren. Volgens de professionals levert deze keuze in de praktijk bij nieuwe aanvragen geen enkel probleem op, bij bestaande cliënt soms enige weerstand.

Ook het college heeft een voorkeur voor keuze 2. Wij denken dat de dialoog tussen aanbieder en cliënt tot een veel natuurlijker en beter evenwicht leidt tussen wens, noodzaak en mogelijkheden.

Vraagstuk 4 (wijze van financieren)

De wijze waarop wij de huishoudelijke hulp financieren hebben we overgenomen van de AWBZ. Net als in het vorige vraagstuk geldt hier de vraag hoe efficiënt dit systeem is in het licht van de verandering die we mogelijk bewerkstellingen. Stel dat we het anders insteken, wat levert dat dan op?

Hierover gaat dit vraagstuk:

1. Krijgt de aanbieder van huishoudelijke hulp een vast bedrag per klant per periode (bv maand of jaar) op basis van het resultaat (een schoon en leefbaar huis)?
2. Of krijgt de aanbieder een lumpsum bedrag, bijvoorbeeld op basis van de omvang en kenmerken van de wijk of andere nader vast te stellen parameters?

In gesprek met professionals en cliëntvertegenwoordigers verschilde de opvatting over de financieringsvorm. Resultaatfinanciering wordt bijvoorbeeld wel breed omarmd, maar het is vooral de wijze waarop de lumpsum vastgesteld wordt, dat het risico voor de aanbieder bepaald.

Het college heeft een voorkeur voor keuze 2, omdat het een actief appel doet op de aanbieder om keuzes in de uitvoering te maken, en omdat het de grootste flexibiliteit voor de aanbieder inbouwt. Het financieel risico voor de aanbieder moet goed onderzocht worden en vertaald naar een lumpsum grondslag, zodat een voor aanbieder en gemeente houdbare financiering ontstaat. Tegelijkertijd moet gewaarborgd worden dat wie de huishoudelijke hulp echt nodig heeft, deze ook krijgt.

Vraagstuk 5 (het tempo van de verandering)

Veranderingen hebben tijd nodig, omdat er ander gedrag en nieuwe vormen ontwikkeld en weerstanden overwonnen moeten worden. Heeft het de voorkeur om veranderingen geleidelijk door te voeren? Of is het beter om dit juist snel te doen omdat de verandering pas geaccepteerd wordt wanneer die wordt ondergaan?

Hierover gaat dit vraagstuk:

1. We voeren de veranderingen in één keer rigoureus door en dwingen daarmee af dat onze inwoners snel wennen aan de eigen verantwoordelijkheid die zij hebben, de noodzaak om meer voor elkaar te zorgen en bezuinigingen te realiseren.
2. Of kiezen we voor een geleidelijke weg waarin we in de komende drie jaar de bezuiniging op de huishoudelijke hulp stapsgewijs doorvoeren en mensen (zowel de hulpvragers als de huishoudelijke hulpen) de tijd geven om te bouwen aan een nieuw samenhangend geheel van informele hulp, gesubsidieerde hulp en commerciële hulp.

In gesprek met professionals en cliëntvertegenwoordigers was een ruime meerderheid voor keuze 1. De motivatie was vooral dat de onrust zich dan beperkt tot een relatief korte tijd.

Het college had aanvankelijk een voorkeur voor keuze 2. Dat heeft te maken met de hoeveelheid werk die individueel onderzoek bij wijzigingen met zich meebrengt en juridische risico’s van het wijzigen van bestaande indicaties.

Daarom voegen we een derde keuze toe, die de voorkeur van het college heeft:

1. In 2016 starten we een pilot waarin de nieuwe werkwijze wordt toegepast. Op basis van de ervaringen wordt met ingang van 1 maart 2017 de nieuwe werkwijze algemeen toegepast.

De inhoud en omvang van de pilot werken we uit met de aanbieders en cliëntvertegenwoordigers. Verder moet deze keuze nog nader uitgewerkt worden, omdat na 2016 indicaties mogelijk ook actief gewijzigd moeten worden. Net als bij keuze 1 wordt de afloopdatum van indicaties niet afgewacht, maar de vraag is nog wel op welke houdbare wijze dit juridisch kan.

Kanttekeningen

1. Veranderingen in de huishoudelijke hulp hebben ook effect op de werkgelegenheid

Alle verandering die leidt tot minder uitgaven voor huishoudelijke hulp leidt ook tot effecten voor de werkgelegenheid. Dat komt omdat de overhead bij dit type organisatie bijzonder gering is en ieder financieel effect in de uitvoering terecht komt.

2. Inkomsten Rijk zijn wel kaderstellend, maar het kost tijd om binnen dit kader te werken

In argument 1, punt 4 wordt de inkomsten van het Rijk als kader benoemd. Als uitgangspunt is dat juist, maar het is daarmee nog niet gerealiseerd. Dit advies draagt bij aan de realisering er van in het besef dat er tijd nodig is om het te bereiken. Indien de wens bestaat om met ingang van 2016 budgettair neutraal te werken, kan dit alleen door te stoppen met huishoudelijke hulp. Vanuit het oogpunt van hulpverlening en werkgelegenheid vindt het college deze optie uitdrukkelijk niet gewenst en het is om die reden in dit advies niet uitgewerkt.

Communicatie/Vervolgtraject/Uitvoering

Op basis van door de raad gemaakte keuzen, vindt in het najaar de uitwerking plaats met aanbieders en cliëntvertegenwoordigers.

Aan het einde van het jaar informeren wij u actief over de resultaat van de uitwerking. Op die manier kunt u zien hoe uw kaderstellende besluiten zijn uitgewerkt.

Financiën

Afgelopen jaren zijn de uitgaven voor huishoudelijke hulp in Zutphen afgenomen als gevolg van het aangescherpte beleid. Mogelijk zet die afname in 2015 nog beperkt door, maar zal waarschijnlijk dit of volgend jaar stabiliseren. Dit betekent dat er bij gelijkblijvend beleid vanaf 2016 een tekort ontstaat, doordat de rijksuitkering afneemt. Dit advies beoogt kaders te stellen waarmee de huishoudelijke hulp per 2017 budgettair neutraal is te realiseren. Op dit moment is dat nog niet te onderbouwen met doorrekeningen. Daarvoor moet de toekomstige inrichting eerst verder uitgewerkt worden.

Het te verwachten incidentele tekort in 2016 kan gedekt worden uit de reserve WMO. De reserve bedraagt op dit moment € € 7.410.324. Deze reserve moet ook beschikbaar moet zijn / blijven om mogelijke tekorten op de nieuwe taken WMO- begeleiding en Jeugdhulp op te vangen.

De ontwikkeling van de inkomsten en uitgaven:

Omschrijving	2014	2015	2015	2016
	Werkelijk	Begroot	Verwacht	Begroot
Integratieuitkering	-5.533.550	-€ 4.106.985	-4.062.351	-3.537.087
Uitgaven
Huishoudelijke Hulp	3.492.119	3.938.000	3.492.119	3.561.961
Subsidies/uitvoeringskosten ed	487.594	535.900	497.000	507.000
Totaal Uitgaven	3.979.713	4.473.900	3.989.119	4.068.961
Saldo inkomsten/uitgaven	-1.553.837	366.915	-73.232	531.874
Mutatie reserve Wmo	1.553.837	-366.915	73.232	-531.874

Leeswijzer:

• In de tabel is “min teken” voor een getal een positief bedrag.
• Bij de mutatie reserve Wmo betekent een “min teken” een onttrekking aan de reserve.
• De integratieuitkering 2015 is conform de opgave van het ministerie uit mei 2014 € 4.106.985, maar is naar beneden bijgesteld in september 2014 tot € 4.062.351. In de kolom “2015 Verwacht” is daarom uitgegaan van dit lagere bedrag. Later in het jaar wordt de begroting hier op aangepast.
• Omdat de begroting 2015 nog niet gebaseerd kon worden op de realisatie 2014, is de begroting te ruim; de uitgaven 2015 zijn waarschijnlijk vergelijkbaar met 2014.
• Op grond van de resultaten van de eerste vier maanden is de voorzichtige prognose dat de uitgaven voor huishoudelijke hulp in 2015 nog circa € 200.000 lager kunnen uitvallen.
• De kosten voor de subsidies / uitvoeringskosten is waarschijnlijk zo’n € 40.000 minder dan hier vermeld. Ook hier gaat het om een verschil tussen begroting 2015 en feitelijk realisatie 2014.
• Voor 2016 is op de uitgaven een index van 2% toegepast.
• De integratieuitkering 2016 is gebaseerd op het werkelijke bedrag van 2014 x 63,92%. De gemeente wordt totaal met 36,08% gekort ten opzicht van 2014. In 2016 is de korting compleet.
• De schijnbare verhoging van de subsidies/uitvoeringskosten heeft te maken met niet gebruikte middelen, die voor 2015 opnieuw in de begroting zijn opgenomen. Het verschil tussen 2015 en 2016 betreft een jaarlijkse indexering.
• De stand van de WMO reserve is € 7.410.324. per 31 december 2014.

[1] Formele dienstverleners zoals sociale wijkteams en wijkverpleegkundigen

[2] Informele dienstverleners zoals buurtcirkels, eetcafés, wijkklussendiensten

 

Ontwerp

Besluit

De raad van de gemeente zutphen,

gelezen het voorstel van het college van burgemeester & wethouders van 27 mei 2015 met nummer 56353

gelet op het gevoerde debat in het forum van 15 en 29 juni 2015;

b e s l u i t :

A. De volgende uitgangspunten te hanteren:

1. Huishoudelijke hulp blijft beschikbaar voor wie het nodig heeft en het zelf niet kan betalen én regelen. De mogelijkheden die iemand heeft om zelf in oplossingen te voorzien, moeten benut worden.
2. We streven naar zoveel mogelijk behoud van werkgelegenheid tegen gangbare arbeidsvoorwaarden.
3. De signaleringsfunctie door de hulpen moet (beter) benut worden via een functionele verbinding met de Sociale wijkteams en wijkverpleegkundigen.
4. Het budget van het Rijk voor huishoudelijke hulp is het financieel kader waarbinnen uitgevoerd wordt.
5. Een algemene voorziening voor huishoudelijke hulp te creëren van waaruit alle huishoudelijke hulp verstrekt wordt, ook waar deze betaald wordt door de gemeente.

B. Te kiezen voor:

1. Een beroep doen op de mogelijkheden die de cliënt heeft om zelf in oplossingen te voorzien, ongeacht de leeftijd, maar wel rekening houdend met de leeftijd.
2. Een vast team van huishoudelijke hulpen per wijk, functioneel verbonden met het sociale wijkteam en de verpleegkundigen.
3. Toekennen van huishoudelijke hulp op basis van een dialoog tussen aanbieder en cliënt, waarbij de werkafspraken op eenvoudige wijze schriftelijk worden vastgelegd.
4. Lumpsumfinanciering op basis van nader vast te stellen parameters die borgen dat de mensen die het echt nodig hebben daadwerkelijk bereikt en geholpen worden, aan een organisatie die niet vanuit winstoogmerk handelt en waarin de zeggenschap van medewerkers groot is.
5. Het jaar 2016 als overgangsjaar te gebruiken opdat de nieuwe werkwijze per 1 maart 2017 definitief kan ingaan.

 C. Het te verwachten tekort van ruim € 500.000 in 2016 te dekken uit de reserve Wmo en dit te verwerken in de primitieve begroting.

Aldus besloten in de openbare vergadering van

de raad van de gemeente zutphen,

gehouden op:

de voorzitter, de griffier,